De kwestie van de klimaatverandering heeft het afgelopen jaar in Rusland een ongekende impuls gekregen, met een proliferatie van evenementen over onderwerpen variërend van de directe fysieke impact van de klimaatverandering op het land tot de indirecte effecten van een verdere decarbonisatie door andere naties. De regering neemt maatregelen, waaronder de oprichting van interagentschapsgroepen voor energietransitie en het aanmerken van klimaatverandering als een prioritaire kwestie.
De VN-conferentie over klimaatverandering van vorig jaar (COP26) heeft aangetoond dat de internationale gemeenschap desondanks niet zeker weet waar Rusland staat met betrekking tot klimaatvraagstukken. In de ogen van de wereld blijft Rusland een conservatieve producent van fossiele brandstoffen, die sceptisch staat tegenover klimaatverandering. Dit beeld van afzijdigheid wordt gevoed door het feit dat het land noch begunstigde noch bijdrager is van internationale bronnen van klimaatfinanciering.
De Russische delegatie naar COP26 was vrij groot, meer dan 300 mensen. Toch weerspiegelt deze omvang niet het ernstige tekort aan klimaatdeskundigen in het land. De afgelopen jaren zijn veel voormalige ambtenaren met klimaatervaring naar de particuliere sector overgestapt, naar olie- en metaalbedrijven waar de bezorgdheid over het koolstofarm maken van de economie toeneemt. Tientallen van hen kwamen naar Glasgow om meer te weten te komen over de mondiale klimaatagenda en om potentiële risico’s te beoordelen, waaronder die van het nieuwe EU-mechanisme voor aanpassing aan de koolstofgrens.
Russische overheidsfunctionarissen erkenden de ernst van het klimaatprobleem en het risico dat het voor het land inhoudt. Zij gaven aan dat Rusland openstaat voor internationale samenwerking en riepen op tot het opheffen van sancties en andere beperkingen voor de groene en koolstofarme sectoren, waardoor Russische voorstellen aan het Wereldmilieufonds sinds 2014 in het ongewisse zijn gebleven.
Groene samenwerking, en met name samenwerking op klimaatgebied, wordt door sommige Russische en buitenlandse geleerden gezien als een van de laatste kansen voor een partnerschap tussen Rusland en het Westen. In dit verband zijn waarnemers bemoedigd door de samenwerking tussen de VS en China op dit gebied, alsmede door de herhaalde verklaringen van de Amerikaanse klimaatgezant John Kerry en zijn Russische tegenhanger Ruslan Edelgeriyev.
De klimaatprioriteiten van Rusland zijn de afgelopen jaren aanzienlijk veranderd. De doelstelling van Rusland om de emissies tegen 2030 met 30% te verminderen ten opzichte van het niveau van 1990 lijkt nog steeds weinig ambitieus, en is in feite al bereikt. Rusland streeft echter ook naar koolstofneutraliteit tegen 2060, een doelstelling die vergelijkbaar is met die van andere grote vervuilers, zoals de VS en de EU (2050), China (2060) en India (2070).
Wij weten nog steeds niet hoe dit doel zal worden bereikt. Bovendien hebben vele Russische en buitenlandse deskundigen vraagtekens geplaatst bij het Russische plan om de uitstoot te verminderen door de absorptie van bossen te verhogen. Toch vestigt Rusland al jaren de aandacht op zijn bossen en hun bijdrage aan de absorptie van emissies. Russische wetenschappers en politici hebben aangedrongen op de invoering van een nieuwe methode voor de boekhouding van de bossen, waardoor het absorptiepercentage zou worden verhoogd en de staat van dienst van Rusland in dit opzicht dus zou worden verbeterd.
De vooruitzichten van Rusland op dit gebied zien er echter niet erg veelbelovend uit. De VN-klimaatonderhandelingen zijn vooral gericht op de regenwouden van de ontwikkelingslanden, en de programma’s voor het behoud van het regenwoud zijn in het algemeen gericht op het verlenen van hulp aan deze landen. Dit zal waarschijnlijk zo blijven, aangezien andere landen met uitgestrekte noordelijke of boreale bossen, zoals Canada, Zweden, Finland en tot op zekere hoogte de Verenigde Staten, zich niet bij Rusland hebben aangesloten om deze kwestie aan de orde te stellen.
De wens van Rusland om zijn klimaatverplichtingen uitsluitend via zijn bossen na te komen, hetzij door een plotse toename van het bosareaal, hetzij door bosgerelateerde klimaatcompensatieprojecten, wordt door internationale en Russische deskundigen met scepsis bekeken. Moskou staat ook voor vragen over de duurzaamheid van zijn bosbeheer, en over zijn statistieken. De Russische bosbouwgegevens zijn verre van volledig en bestrijken slechts 15-20% van het bosbestand van het land. De VN registreert alleen emissies en verwijderingen ten gevolge van menselijke activiteit.
Tijdens COP26 heeft Rusland de verklaring over bossen en landgebruik ondertekend, waarin het zich ertoe verbindt “het verlies van bossen en de aantasting van het land tegen 2030 een halt toe te roepen en om te keren”. Zij heeft echter afgezien van steun aan andere verklaringen, waaronder de wereldwijde methaanverbintenis, die tot doel heeft de methaanuitstoot tegen 2030 met 30% te verminderen. Moskou zei dat de tekst van de verbintenis moest worden herwerkt en liet de deur open voor een eventueel lidmaatschap als waarnemer. Rusland heeft ook geweigerd zich ertoe te verbinden geleidelijk een einde te maken aan kolengestookte elektriciteitscentrales.
Met een beroep op de rede in plaats van op emotie heeft Rusland te kennen gegeven dat het niet geneigd is nieuwe verplichtingen, verbintenissen en andere initiatieven te steunen wanneer de bestaande niet volledig worden uitgevoerd. Moskou verzet zich ook tegen pogingen om het klimaat in verband te brengen met kwesties als gendergelijkheid, de rechten van inheemse volkeren en andere rechten, hetgeen het land kritiek heeft opgeleverd van burgerleiders en internationale waarnemers. Het bekijkt de opkomst van het klimaatactivisme en de milieuprotesten met ambivalentie, en verzet zich tegen de groeiende wereldwijde tendens om de klimaatagenda als paraplu te laten fungeren voor andere kwesties, waaronder sociale kwesties zoals ongelijkheid en inheemse rechten.
In het algemeen heeft Rusland een ernstig probleem met het communiceren van zijn standpunten over klimaatkwesties. Hoewel het land zijn aanpak op dit gebied serieus heeft herzien, blijft het op het internationale toneel meestal zwijgen. Er zijn natuurlijk enkele uitzonderingen, zoals de staatsontwikkelingsmaatschappij VEB en het staatsatoomagentschap Rosatom, die zich beide actief met de media in Glasgow hebben beziggehouden. Maar er is nog geen gecoördineerde inspanning om met de media samen te werken tot stand gekomen.
Rusland heeft al lang een eigen paviljoen op de VN-klimaatconferenties, dat het gebruikt om de klimaatveranderingsinspanningen van het land te promoten. Hoewel dit een positieve ontwikkeling is, is dit bereik grotendeels gericht op de activiteiten van de regering, de grote wetenschappelijke instellingen en de grote bedrijven, met uitsluiting van wat kleinere deelnemers, zoals de Russische regio’s, en groene startende ondernemingen, die steeds meer het land verlaten, doen.
Ondanks zijn groeiende belangstelling voor klimaatvraagstukken en zijn toegenomen deelname aan internationale klimaatonderhandelingen, wordt Rusland dus nog steeds geremd door zijn afkeer van kritiek en betrokkenheid van andere belanghebbende partijen, zoals het maatschappelijk middenveld. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de acties en standpunten van Rusland inzake klimaatvraagstukken vaak onduidelijk of zelfs onbekend blijven voor de internationale gemeenschap.
